Maymun çiçeği virüsü, maymun çiçeği hastalığına neden olan ve nadiren rastlanan bir virüstür. Virüs, çift sarmallı bir DNA genomuna sahip olan Poxviridae ailesinin Orthopoxvirüs cinsi içerisinde yer almaktadır. Çiçek hastalığı virüsü, vaccinia virüsü (çiçek hastalığına karşı aşı olarak kullanılan, daha az güçlü, çiçek hastalığı benzeri bir virüs) ve sığır çiçeği virüsü de Orthopoxvirüs cinsindedir. Maymun çiçeği ilk olarak 1958’de keşfedilmiştir. Araştırma için kullanılan maymunlarda çiçek hastalığına benzer iki salgın görülmesinden sonra virüse ‘maymun çiçeği’ adı verilmiştir. 1970 yılında, çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için çaba sarf edilirken Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde ilk maymun çiçeği vakası bildirilmiştir.
Maymun Çiçeği
Epidemiyoloji
Maymun çiçeği, yalnızca Batı ve Orta Afrika ile sınırlı kalmayıp dünyanın geri kalanını da etkileyen küresel bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Afrika dışındaki ilk maymun çiçeği salgını, 2003 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde gözlenmiş ve enfekte hayvanların evcil bir köpekle temasından kaynaklandığı raporlanmıştır. Enfekte evcil hayvanın, Gambiya keçeli sıçanı ve yediuyur ile birlikte Gana’dan ithal edildiği bilinmektedir.
Bu salgın, Amerika Birleşik Devletleri’nde bildirilen 70’ten fazla maymun çiçeği vakasına yol açmıştır. Ayrıca maymun çiçeğinin Nijerya’dan İsrail’e seyahat edenlerde Eylül 2018’de; Birleşik Krallık’ta Eylül 2018, Aralık 2019, Mayıs 2021 ve Mayıs 2022’de; Mayıs 2019’da Singapur’da ve Temmuz ve Kasım 2021’de ABD’de görüldüğü bilinmektedir. Mayıs 2022’de endemik olmayan ülkelerde çok sayıda maymun çiçeği vakası tespit edilmiştir. 2022 ABD salgını ile ilgili Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafından gösterilen küresel harita ve vaka sayısı veri çıktılarına göre, 110’dan fazla ülkede toplam 85.155 doğrulanmış vaka olduğu tespit edilmiştir. Etkenlerini, epidemiyolojisini ve bulaşma yollarını anlamaya yönelik çalışmalar halen devam etmektedir.
Belirti ve Semptomlar
İnsanlarda maymun çiçeğinin ilk belirtileri ateş, baş ağrısı, kas ağrısı, yorgunluk, sırt ağrısı, şişmiş lenf düğümleri ve titreme olarak bilinmektedir. Hastalığın kuluçka süresi (ilk enfeksiyondan belirtilerin ortaya çıkmasına kadar geçen süre) 7-14 gündür ve bu aralık 21 güne kadar uzayabilmektedir. Hastalarda yüzde başlayan ve vücudun diğer bölgelerine yayılan bir kızarıklık görülür. Hastalık genellikle 2-4 hafta arasında sürer. Afrika’da maymun çiçeğine yakalanan her 10 kişiden 1’inin öldüğü gözlemlenmiştir.
Bulaşma
Bu salgın, Amerika Birleşik Devletleri’nde bildirilen 70’ten fazla maymun çiçeği vakasına yol açmıştır. Ayrıca maymun çiçeğinin Nijerya’dan İsrail’e seyahat edenlerde Eylül 2018’de; Birleşik Krallık’ta Eylül 2018, Aralık 2019, Mayıs 2021 ve Mayıs 2022’de; Mayıs 2019’da Singapur’da ve Temmuz ve Kasım 2021’de ABD’de görüldüğü bilinmektedir. Mayıs 2022’de endemik olmayan ülkelerde çok sayıda maymun çiçeği vakası tespit edilmiştir. 2022 ABD salgını ile ilgili Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafından gösterilen küresel harita ve vaka sayısı veri çıktılarına göre, 110’dan fazla ülkede toplam 85.155 doğrulanmış vaka olduğu tespit edilmiştir. Etkenlerini, epidemiyolojisini ve bulaşma yollarını anlamaya yönelik çalışmalar halen devam etmektedir.
Tanı
Maymun çiçeği hastalığından şüpheleniliyorsa, sağlık uzmanları tarafından alınacak uygun numunenin, uygun kapasiteye sahip bir laboratuvara güvenli bir şekilde aktarılması gerekmektedir. Maymun çiçeğinin doğrulanması; örneğin türüne, kalitesine ve laboratuvar testinin türüne bağlıdır. Bu nedenle numuneler ulusal ve uluslararası gerekliliklere uygun olarak paketlenmeli ve transfer edilmelidir.
Orthopoxvirüs serolojik olarak çapraz reaktivite gösterdiğinden, antijen ve antikor saptama yöntemleri maymun çiçeğine özgü doğrulama sağlamaz. Bu nedenle tanı veya vaka çalışması için serolojik ve antijen tespit yöntemleri önerilmemektedir. Ek olarak, vaccinia virüsü bazlı bir aşı ile yakın zamanda aşılanan, çiçek hastalığı eradikasyonundan önce aşılanan veya Orthopoxvirüs laboratuvar personeli gibi daha yüksek risk nedeniyle daha yakın zamanda aşılanan bireyler yanlış pozitif sonuçlara neden olabilir.
Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR), doğruluğu ve duyarlılığı nedeniyle tercih edilen laboratuvar testidir. Bunun için, maymun çiçeğinde en uygun teşhis örnekleri vezikül ve püstül gibi cilt lezyonlarından gelen sıvı ve kuru kabuklardır. Mümkün olduğunda biyopsi de bir seçenektir. Lezyon numuneleri kuru, steril bir tüpte (viral taşıma ortamı olmadan) saklanmalı ve soğuk tutulmalıdır. Kan testlerinden elde edilen PCR testi, semptomların başlamasından itibaren örnek toplama zamanlamasına göre, viremi (kan dolaşımındaki virüs varlığı) safhasının kısa sürmesi nedeniyle genellikle sonuçsuz kalır.
